Historie en watererfgoed in polder de Purmer bij Purmerend
De Purmer bestaat in 2022 400 jaar. Het is vier eeuwen geleden dat deze polder is drooggelegd met behulp van poldermolens. Fiets langs interessante plekken, lees de verhalen en de Purmer komt tot leven. Deze fietsroute brengt je langs het zuidelijke deel van de Purmer. Wij reden deze in juli en vonden deze tegenvallen. De route gaat namelijk deels over secundaire wegen met veel autoverkeer.
In 1865 werd de eerste kerk in de Purmer in gebruik genomen. Deze kerk is in 1959 afgebrand en grotendeels ingestort. De brand ontstond tijdens onderhoudswerk aan de kerk. Honderden mensen zagen hoe de kerk door het vuur werd verwoest. Zij zagen de torenhaan van de hoge toren vallen, zij zagen de toren afbrokkelen en het dak instorten. Kortom, de hele kerk werd verwoest. De dikke rookwolken waren tot ver in de omgeving te zien. Na de brand werd de huidige kerk gebouwd.
Jan Adriaansz Leeghwater werd in 1575 geboren in De Rijp. Hij was molenmaker en waterbouwkundige en werkte mee aan de droogmaking van verschillende grote meren in Noord-Holland waaronder de Beemster (1612), Purmer (1622) en de Wormer (1626). In de Purmer wordt hij herdacht met deze plaquette die deel uit maakt van een gedenkbank die in 1922, toen de Purmer 300 jaar bestond, werd geplaatst bij het kruispunt Westerweg-Purmerenderweg.
We fietsen richting zuidoosten over de drukke Purmerenderweg richting Monnickendam.
Aan het einde van de Purmerenderweg slaan we rechtsaf en volgen de Oosterweg richting Monnickendam.
Deze boerderij is gebouwd in 1920. In de 17e eeuw stond hier een deftig buitenhuis. In 1859 werd het gesloopt en verrees een nieuwe boerderij die in 1920 door de huidige stolp werd vervangen. De boerderij uit 1920 aan Oosterweg 23 staat op een kavel met een lange geschiedenis. Toen het Purmermeer was drooggevallen kwam de kavel in handen van de Amsterdamse koren- en ossenkoper Pieter Claesz Overlander. Hij was een broer van Volkert Overlander, die in 1622 kasteel Ilpensteijn liet bouwen in de Nes vlakbij Ilpendam. De boerderij op deze kavel wordt in een belastingregister uit 1655 Santwick genoemd. Na 1761 werd de oude boerderij waarschijnlijk verbouwd tot een buitenhuis door Arent van Sanen. Het werd een deftig huis met twee verdiepingen en een zogenoemde ‘Blauwe kamer’, zoals in die tijd vaker voorkwam in aanzienlijke huizen. Er was een stal voor het vee en een kaaspers. Na het overlijden van Arent van Sanen kwam Zantwijck in handen van zijn dochter Elisabeth die getrouwd was met de Edamse houthandelaar en burgemeester Jacob Teengs. Teengs liet op Zantwijck een bos en siertuin aanleggen met onder andere iepen, esdoorns, laurierstruiken, gouden regens en treurwilgen. In 1859 werd het buitenhuis gesloopt en verrees een nieuwe boerderij die in 1920 door de huidige stolp werd vervangen.
Boerderij WolffenHoeck (Oosterweg 13) werd gebouwd in 1939. Maar wat deze plek bijzonder maakt is de geschiedenis van een prachtige buitenplaats die hier in de 17e eeuw werd gebouwd, waarschijnlijk door Clementia van den Vondel. Zij was een zuster van de beroemde dichter Joost van den Vondel die vaak op bezoek kwam bij zijn familie in de Purmer. Bij het buitenhuis was een oranjerie waar allerlei exotische planten en bomen in werden gekweekt. De oranjerie was uniek in de Purmer én Nederland. Later werd het buitenhuis verbouwd of mogelijk zelf vervangen door een nieuw landhuis en dat werd WolffenHoeck genoemd, naar de achternamen van de eigenaren: Pieter de Wolff en Suzanna van der Hoeck.
Aan het einde van de Oosterweg slaan we linksaf en gaan over het fietspad tot de brug over de Purmerringvaart hier slaan we rechtsaf de Purmerdijk op.
In dit landschap stonden vroeger 3 molens. Het Purmermeer werd tussen 1618-1622 drooggemalen met behulp van de molens die het water uitmaalden op de Purmerringvaart. Via de Purmer Ee die ook wel het Stinkevuil werd genoemd, kwam het water terecht in het IJsselmeer dat toen nog Zuiderzee heette. De drie molens werden ook wel de Stinkevuilse gang genoemd. Enkele, bij elkaar staande molens, die gezamenlijk water uitmalen, worden een molengang genoemd. De molens werden in 1909 gesloopt.
We volgen de Purmerdijk waar we het moderne gemaal tegenkomen. In 1992 werd in het zuiden van de Purmer aan de Purmerdijk dit kleine watergemaal geopend. De capaciteit van het gemaal bedraagt 135 m³ water per minuut, het water wordt geloosd op de zogeheten Schermerboezem.
Na 1 kilometer verlaten we de Purmerdijk en rijden op de Hofweg
Bij de driesprong slaan we linksaf richting Ilpendam.
In de verte zien we Ilpendam liggen.
Bij de brug van Ilpendam heeft vroeger slot Ilpensteijn gestaan. In 1622 werd kasteel Ilpenstein gebouwd in opdracht van Volkert Overlander, een rijke burgemeester uit Amsterdam. Het werd dan wel een kasteel genoemd, maar eigenlijk was Ilpenstein meer een landhuis.
Een beroemde bewoner van Ilpenstein was Frans Banning Cocq, destijds Heer (baas) van de dorpen Purmerland en Ilpendam. Hij werd als kapitein van de Amsterdamse schutterij door kunstschilder Rembrandt op zijn beroemde schilderij de Nachtwacht afgebeeld. Dit schilderij hangt in het Rijksmuseum in Amsterdam. Naar zowel Volkert Overlander als Frans Banning Cocq zijn straten in woonwijk Purmer-Noord vernoemd: de Overlanderstraat en de Banning Cocqgracht. Nadat het kasteel was gesloopt werd hier een boerderij gebouwd, adres Hofweg 1, die eveneens Ilpenstein werd genoemd. De grote boomgaard herinnert aan het vroegere kasteel.
We gaan voor de brug naar Ilpendam rechtsaf de Purmerdijk op. De Purmerringvaart is aan onze linkerhand. De weg gaat met een flauwe bocht naar beneden links zien we Polder de Nes. Vanaf 1903 werd enkele tientallen jaren lang in het kleine poldertje De Nes het veen afgegraven. Dat leverde niet alleen (tijdelijke) werkgelegenheid op, maar vooral turf (brandstof). De turf werd met turfschepen vanuit het poldertje naar de Purmerringvaart gebracht en daar overgeladen op grotere schepen en afgevoerd. Op de foto die rond 1904 is gemaakt, staat een turfschuit met een aantal turfstekers. Op de achtergrond staat de zogenoemde kazerne waarin twaalf woningen voor de arbeiders waren ondergebracht. Een deel van deze kazerne staat er nog, maar is verbouwd tot woonhuis.
We volgen de Westerweg ongeveer 1,5 kilometer tot we rechtsaf naar het fietspad van de Groeneweg kunnen afslaan.
Tegenwoordig is de Groeneweg een verhard fietspad vanaf de Oosterweg door de Purmer richting Purmerend, vice versa. De Groeneweg ligt in het verlengde van de Monnickendammerweg en wordt op oude kaarten als zodanig aangeduid. Het gedeelte dat tegenwoordig Monnickendammerweg wordt genoemd werd in de periode 1853-1854 met Waalse klinkers verhard. Wellicht is toen de naam Groeneweg ontstaan omdat dat gedeelte van de weg niet werd bestraat. Hoe dan ook, de naam Groeneweg raakte ingeburgerd en heet nog steeds zo al is het tegenwoordig een fietspad.
We slaan linksaf over het bruggetje het Purmerbos in. Brede vaarten zijn belangrijk in de Purmer om het water goed af te voeren bij regen. Aan deze molentocht door het Purmerbos stonden, ter hoogte van Purmerend, drie molens om het water weg te pompen. Op oude kaarten van de Purmer zijn brede sloten te zien, zogenaamde tochtsloten waar niet zelden molens aan stonden die uitmaalden op de Purmerringvaart. Deze tochtsloten speelden een belangrijke rol bij de afwatering van de Purmer. Enkele tochtsloten stromen nog altijd door het eind vorige eeuw aangelegde Purmerbos zoals deze Molentocht waarnaar verzorgingshuis De Molentocht is vernoemd dat langs deze tochtsloot in woonwijk Purmer-Zuid staat.
We vervolgen het fietspad door het Purmerbos om zo weer op de Westerweg uit te komen.
In de Purmer waren in de Tweede Wereldoorlog verschillende verzetsgroepen actief. In een boerderij aan de Westerweg die inmiddels is gesloopt, was het hoofdkwartier van de zogenoemde KP (Knokploeg) Waterland. Op het terrein naast de boerderij werden verschillende malen ’s nachts door geallieerde vliegtuigen wapens gedropt onder de codenaam ‘Melk is goed voor elk’.
Via de Westerweg komen we op ons uitgangspunt bij de kerk terug. Bron voor de teksten op deze pagina: www.laagholland.com